کشتار چند صدهزار نفری خمرهای سرخ در کامبوج بارها دستمایهی فیلمهای مستند و داستانی بوده است.
اما این بار ریتی پان، فیلمساز کامبوجی مقیم فرانسه روایت شخصی خود از این ماجرا را در فیلم «تصاویر گمشده» که در جشنوارهی لندن به نمایش درآمد به گونهای مستند/داستانی برای تماشاچیان روایت کرد.
تمهید دیگر ریتی پان استفاده خلاقانه از عروسکهای گلی بیتحرکی است، که گویی حکایت آدمهایی مسخ شده در برابر قدرت مطلق شر در این رویداد اواخر قرن بیستمی است.
یکی از تکاندهندهترین صحنههای فیلم «تصاویر گمشده» صحنهای است که بارها و بارها بر روی یکی از شخصیتهای عروسکی فیلم خاک ریخته میشود. انگار او را بارها در جلوی چشم مخاطب زنده به گور میکنند یا تصویری ذهنی است که کارگردان در ذهن خود سالیان متمادی مرور کرده است.
در تصاویر مستند فیلم، پنوم پن تا پیش از برقراری رژیم کمونیستی شهری پر از جنبش و جوش و شادی و موسیقی است. اما در نماهایی که چهار سال بعد این شهر را نشان میدهد، شهر خاموش و خالی از حضور مردم است.
نماهایی از فیلم که آدمها را در اردوگاههای کار اجباری همچون زنجیرههای انسانی خاموش و مغلوب قدرت مستقر نشان میدهد، به روشنی مردمی را نشان میدهد که از فردیت تهی و به یک جمع بینام و نشان تبدیل شدهاند.
در این نماها مردم شهرنشین برای برقراری آرمان شهر خیالی که برادر شمارهی یک، پل پوت، و دیگر اعضای ارشد خمر سرخ در پی ساختن آن هستند، شبانهروز کار میکنند و برای زندهماندن تنها روزی پنجاه گرم برنج برای پنج نفر، بعد هفت نفر و سپس یازده نفر تحویل میگیرند.

در این میان، جادوی تصاویر ثبتشده از آن دوران هم به کمک بازسازی و یادآوری تاریخ میآید، تصاویر فیلمبرداری شده از از مردم عادی غوطه در کار اجباری و فقر و فلاکت در کنار مراسم تبلیغاتی خمرها و شادی آنها از حضور پل پوت و دیگر اعضای ارشد خمرها.
فیلمبردار این تصاویر، بعدها در تسویههای درونی خمرها کشته میشود اما نگاتیوهایش باقی میماند تا شاهدی بر تاریخ و زندگیهای ویرانشده اما فراموش نشده باشد.
نکتهی قابل توجه دیگر فیلم «تصاویر گمشده» استفاده نکردن کارگردان از تصاویر قتل عامها یا اسکلتهای کشتهشدگان کامبوجیها است که بارها و بارها در گزارشهای تصویری این ماجرا نشان داده شدهاند.
او با فاصلهگیری هوشمندانه از تکرار کپیوار حادثه و تبدیل آن به روایت شخصی سعی میکند که از این رخداد، آشناییزدایی کند.
ریتی پان که پیش از این نیز فیلمهایی دربارهی جنایتهای خمرهای سرخ در کامبوج ساخته بود، در این فیلم، روایت هنرمندانهای ارائه میدهد که تکیه آن فقط بر مضمون فیلم نیست.
فیلم تصاویر گمشده جایزه بهترین فیلم بخش «نوعی نگاه» جشنوارهی کن ۲۰۱۳ و بهترین فیلم بخش آسیای جشنوارهی پوسان را به دست آورده است.
خمرهای سرخ
خمرهای سرخ از سال ۱۹۷۵ تا ۱۹۷۹ بر کامبوج حکومت میکردند. آنها با پیادهکردن افکار خود در صدد ساختن آرمانشهری زمینی بودند.
اما نتیجهی حکومت خمرها ویرانی نظام اداری ـ اقتصادی کامبوج و کشتار بیش از یکمیلیونوهشتصدهزار نفر از جمعیت هشت میلیونی کامبوج بود.
آنها با اعلام سال صفر ایدئولوژیک، دانشجویان، استادان، مهندسان، تجار، لائوسی ها، ویتنامیها را مخالف انقلاب و خلق میدانستند و با تخلیهی شهرها از آنها و فرستادنشان به مزارع و روستاها در پی ساخت کامبوج جدید بودند.
رهبری خمرها را پل بوت بر عهده داشت که تحصیلکردهی فرانسه بود و افکار مارکسیستی ـ مائوئیستی داشت.
حکومت خمرهای سرخ سرانجام با ورود نیروهای ویتنامی در سال ۱۹۷۹ به این کشور سرنگون شد.
ریتی پان
متولد سال ۱۹۶۴ کامبوج در ۱۹۸۰ از فرانسه درخواست پناهندگی کرد و در این کشور به تحصیل و سپس داستاننویسی و فیلمسازی روی آورد.
او تاکنون فیلمهایی همچون «یک بعد از ظهر بعد از جنگ» ۱۹۹۸، «اس ۲۱ : ماشین کشتار خمرهای سرخ» ۲۰۰۳، «تئاتر سوخته» ۲۰۰۵ و «دوچ: همهکارهی کورهی آتش جهنم» ۲۰۱۱ را ساخته است.
منبع: (اینجا)